Είναι η εποχή που ο
Τοξότης καταλαμβάνεται από τον Ήλιο και σημαδεύει ...τη δική μας στάση ζωής που πορεύεται αλώβητη στο ιερό της ταξίδι μέσα στους αιώνες.
Ο Φιλοκτήτης με το στρατό του ετοιμάζεται να εκστρατεύσει κατά της Τροίας.
Κάνουν στάση στη Λήμνο, όπου τον ποτίζει με το δηλητήριό της μια ύδρα.
Εγκαταλείπεται από τους Αχαιούς. Παραμένει στο νησί για δέκα χρόνια. Έχει όμως
το τόξο του Ηρακλή, χωρίς το οποίο οι Αχαιοί δεν μπορούν να κατακτήσουν τους
Τρώες. Έτσι λέει ο χρησμός!
 |
| Ο Φιλοκτήτης εγκαταλελειμμένος στο νησί της Λήμνου, David Scott, 1839 |
Ο πονηρός
και δόλιος Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει το γιο του Αχιλλέα, Νεοπτόλεμο, να
ξεγελάσει τον Φιλοκτήτη για να υφαρπάξει το ανίκητο τόξο. Του λέει: «πρέπει νά εἰσβάλεις μέ
λόγια στήν ψυχή τοῦ Φιλοκτήτη· κρυφά,
κλεφτά» και συνεχίζει:
«Γνωρίζω, βέβαια, πώς δέν εἶσαι
φτιαγμένος γιά τεχνάσματα κι ἀπάτες,
μά εἶναι γλυκός καρπός ἡ νίκη, ἀξίζει νά τολμήσεις.
Γρήγορα θά δικαιωθοῦμε.
Ἔλα τώρα, χάρισέ μου μιά παράνομη μέρα,
καί κράτα τήν ὑπόλοιπη ζωή σου, σάν ἔντιμος θνητός·
ὁ ἐντιμότερος, ἄν θέλεις!»
φτιαγμένος γιά τεχνάσματα κι ἀπάτες,
μά εἶναι γλυκός καρπός ἡ νίκη, ἀξίζει νά τολμήσεις.
Γρήγορα θά δικαιωθοῦμε.
Ἔλα τώρα, χάρισέ μου μιά παράνομη μέρα,
καί κράτα τήν ὑπόλοιπη ζωή σου, σάν ἔντιμος θνητός·
ὁ ἐντιμότερος, ἄν θέλεις!»
Ο Νεοπτόλεμος αρχικά
αρνείται να ενεργήσει δόλια. Μετά, όμως, πείθεται. Συναντά τον κληρονόμο των
όπλων του Ηρακλή, το γιο του Ποίαντα, Φιλοκτήτη. Κερδίζει την εμπιστοσύνη του.
Μέσα του δίνει μάχη και μονολογεί:
«Ὅταν ἐξαπατήσεις καί τήν ἴδια σου τή φύση,
τά πάντα καταντοῦν μιά ἀτέλειωτη δυσχέρεια.
τά πάντα καταντοῦν μιά ἀτέλειωτη δυσχέρεια.
 |
| Ο Οδυσσέας και ο Νεοπτόλεμος παίρνουν τα βέλη του Ηρακλή από τον Φιλοκτήτη, Francois-Xavier Fabre, 1800 |
Ο Νεοπτόλεμος του παίρνει το τόξο και τον
παρασύρει στην Τροία. Ο Φιλοκτήτης άνθρωπος της Τιμής, οργίζεται με τη στάση
του Νεοπτόλεμου και αναφωνεί:
«Ἄχ, λιμάνια καί κάβοι κι ἀγρίμια τῶν βουνῶν,
μοναδικοί μου σύντροφοι, γκρεμοί,
σε σᾶς μιλῶ· ποῦ νά μιλήσω;
Ἐσεῖς μέ ξέρετε, σέ σᾶς γυρνῶ καί κλαίω
καί λέω τί μοῦ ἔκανε ὁ γιός τοῦ Ἀχιλλέα.
Μοῦ ἔδωσε τό χέρι του,
ὁρκίστηκε πώς θά μέ πάει στή γῆ μου
καί τώρα μέ τραβάει στήν Τροία.
Μοῦ ἅρπαξε τό ἱερό τόξο τοῦ Ἡρακλῆ
καί μᾶς πηγαίνει λεία στό θηρίο τῶν Ἀργείων.
Νομίζει τάχα πώς ἔκανε κατόρθωμα. Δέ βλέπει
πώς κυνήγησε καπνό, συνέλαβε σκιά
καί σκότωσε ἕνα νεκρό - τί λέω - τό εἴδωλό του.
μοναδικοί μου σύντροφοι, γκρεμοί,
σε σᾶς μιλῶ· ποῦ νά μιλήσω;
Ἐσεῖς μέ ξέρετε, σέ σᾶς γυρνῶ καί κλαίω
καί λέω τί μοῦ ἔκανε ὁ γιός τοῦ Ἀχιλλέα.
Μοῦ ἔδωσε τό χέρι του,
ὁρκίστηκε πώς θά μέ πάει στή γῆ μου
καί τώρα μέ τραβάει στήν Τροία.
Μοῦ ἅρπαξε τό ἱερό τόξο τοῦ Ἡρακλῆ
καί μᾶς πηγαίνει λεία στό θηρίο τῶν Ἀργείων.
Νομίζει τάχα πώς ἔκανε κατόρθωμα. Δέ βλέπει
πώς κυνήγησε καπνό, συνέλαβε σκιά
καί σκότωσε ἕνα νεκρό - τί λέω - τό εἴδωλό του.
Τον προτρέπει να μην κηλιδώσει το όνομά του.
Ο Νεοπτόλεμος τον ακούει. Ακούει την ίδια του την ψυχή. Αποδέχεται το λάθος
του. Δεν προδίδει την καταγωγή του.
Και τότε του λέει ο Φιλοκτήτης:
«Δέν εἶσαι γιός τοῦ Σίσυφου, ἀλλά τοῦ Ἀχιλλέα
πού δοξαζόταν ζωντανός καί δοξάζεται νεκρός.
«Δέν εἶσαι γιός τοῦ Σίσυφου, ἀλλά τοῦ Ἀχιλλέα
πού δοξαζόταν ζωντανός καί δοξάζεται νεκρός.
Στο τέλος εμφανίζεται ο αρχετυπικός ήρωας Ηρακλής
και πείθει τον Φιλοκτήτη να παραστεί στην Τροία.
«Θά πᾶς μαζί μ’ αὐτόν τόν ἄνδρα στήν πολιτεία
τῆς Τροίας
καί πρῶτα ἀπ’ τήν πληγή σου θά ξεφύγεις.
Ὕστερα, ἀφοῦ ἀναδειχθεῖς πρῶτος πολεμιστής,
μέ τό δικό σου τόξο θ’ ἀπαλλάξεις τούς θνητούς
ἀπό τόν Πάρη, αὐτόν ποῦ εἶναι αἰτία κάθε κακοῦ,
τήν Τροία θά ἐκπορθήσεις
καί τ’ ἀριστεῖα πού θά σοῦ δώσει ὁ στρατός,
θά στείλεις λάφυρα στά μέγαρα τοῦ Ποίαντα πατέρα,
στήν Οἴτη ἐκεῖ, τή γῆ μητέρα.
καί πρῶτα ἀπ’ τήν πληγή σου θά ξεφύγεις.
Ὕστερα, ἀφοῦ ἀναδειχθεῖς πρῶτος πολεμιστής,
μέ τό δικό σου τόξο θ’ ἀπαλλάξεις τούς θνητούς
ἀπό τόν Πάρη, αὐτόν ποῦ εἶναι αἰτία κάθε κακοῦ,
τήν Τροία θά ἐκπορθήσεις
καί τ’ ἀριστεῖα πού θά σοῦ δώσει ὁ στρατός,
θά στείλεις λάφυρα στά μέγαρα τοῦ Ποίαντα πατέρα,
στήν Οἴτη ἐκεῖ, τή γῆ μητέρα.
Στην παραπάνω τραγωδία του Σοφοκλή συγκρούονται δυο
κώδικες ηθικής: η αριστοκρατική ηθική και η πολιτική ηθική. Η αριστοκρατική
ηθική είναι κομμάτι της ατομικής συνείδησης και αποθεώνεται στον ομηρικό κόσμο.
Οι ομηρικοί ήρωες, ως φορείς μιας αρχέγονης ρομαντικής Παράδοσης (που συνεχίζει
μέχρι σήμερα), αλλά και μιας άλλης κοινωνικής οργάνωσης, είναι σίγουροι για τον
εαυτό τους, έχουν επίγνωση του «ορθού» και του «λάθους» και εμφανίζουν μια
ανεπτυγμένη συλλογική συνείδηση. Αντιθέτως, η πολιτική ηθική, εμφανισθέν στοιχείο της ελληνορωμαϊκής Κλασσικής Εποχής και ευρέως διαδεδομένο χαρακτηριστικό της Νεωτερικότητας, ενίοτε μετατρέπεται και σε
αμοραλισμό, υπηρετώντας το μακιαβελικό δόγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» που στέκεται
στην αντίπερα όχθη του ομηρισμού. Η μεν προορίζεται για να διαπλάσει λίγους ανθρώπους,
η άλλη για να διακυβερνήσει τους πολλούς. Αυτή είναι η ανθρώπινη φύση. Έτσι,
οι πορείες που διαγράφονται αντιστοίχως είναι οι εξής: θεωρία-πίστη-κώδικας τιμής και πρακτική-ρεαλισμός-εξουσία. Σ’ αυτό το πλαίσιο αξίζει να αναφερθεί ότι «θεωρία», αρχικά σήμαινε
«ιερό ταξίδι». Τελετουργικό ταξίδι για την επίτευξη ιερού οράματος. Κάθε εποχή έχει τη δική της αναλογία ως προς τους κώδικες ηθικής.
Το τόξο του Ηρακλή ανήκει στο μακροσαγιτάρη
Απόλλωνα. Ενός Απόλλωνα που οργισμένος με τη στάση του Αγαμέμνονα κατεβαίνει από
τον Όλυμπο σαν «μαύρη νυχτιά» και σαγιτεύει τους Αχαιούς σκορπώντας την πυρά
και το θάνατο (Ραψωδία Α, 43-52), αποκαλύπτοντας την ισχύ του Νόμου και της Ηθικής
του. Ενός Απόλλωνα που αποτελεί τη θεϊκή υπόσταση του Αχιλλέα.
Οι λίγοι, λοιπόν, να θυμόμαστε πάντοτε τα λόγια του
Φιλοκτήτη και να τα μεταφέρουμε από γενιά σε γενιά:
«Δέν εἶσαι γιός τοῦ Σίσυφου, ἀλλά τοῦ Ἀχιλλέα
πού δοξαζόταν ζωντανός καί δοξάζεται νεκρός.
 |
| Ο Νεοπτόλεμος σκοτώνει τον Πρίαμο, 520-510 πΧ |
